De Notre Dame is in al zijn pracht en glorie herrezen. Goddank, want aanvankelijk waren er heel andere plannen. Oké, er zijn enkele missers - een merkwaardig vormgegeven bronzen minimalistisch altaar dat detoneert met de grandeur van de kathedraal, metalen zetels, een doopvont die er niet uitziet als een doopvont, een koorkap die geleend lijkt van een clown, en rare kelken - maar het geheel getuigt van grote schoonheid. Ook de liturgische plechtigheden rondom de heropening van Notre Dame waren waardig. Het doet de gelovigen boven het alledaagse opstijgen naar het bovennatuurlijke. Het is dat laatste dat zo broodnodig is in onze tijd, de tijd dat alles begrijpelijk moet zijn. Latijn zou onbegrijpelijk en saai zijn. Het sacrale heeft plaats gemaakt voor het intermenselijke.
Hoe is het toch zover kunnen komen hetgeen we vandaag de dag kunnen zien in kerkelijke kringen: regenboogvlaggen, LGTB-activisten die rond het altaar dansen, tweederangs bandjes die popdeuntjes spelen, preken die veeleer uitingen zijn van politieke correctheid. Hoe komt het dat het schone en het ware plaats heeft gemaakt voor lelijkheid en meningen. Lelijke gebouwen, witgekalkte muren, beeldenstorm en slecht geacteerde opvoeringen die door moeten gaan voor liturgie. Knielbanken en communiebanken werden verwijderd. Het mysterie, het sacrale, het bovennatuurlijke heeft moeten wijken voor horizontale platheid.
In Notre Dame zag ik respect voor de Traditie, hoorde ik hemelse gezangen van kinderen, ontwaarde ik honger naar het transcendente. Christus stond weer eens centraal. Ik zie het verlangen daarnaar terug bij de zogeheten nieuwe katholieken, waarover zo dadelijk meer. Maar in Rome is dat nog niet doorgedrongen. Daar houdt men zich bezig met het nieuwe buzzwoord Synodaliteit. Als we maar synodaal worden wordt de Kerk weer aantrekkelijk, heeft de Kerk weer toekomst, zo is de stellige mening. Als we maar luisteren, ja dan wordt alles anders. Men doet het voorkomen alsof pastoors de afgelopen 2000 jaar nooit geluisterd hebben. Volgens mij doen ze dagelijks niet anders. Men doet het voorkomen alsof de heilige Geest 2000 jaar heeft liggen slapen. Ik zie iets anders. Het is juist de geest van de moderne seculiere tijd waar men voor gevallen is. De leiding van de Kerk lijkt op Demas die Paulus heeft verlaten uit liefde voor de seculiere wereld. En op Judas die meende dat het geld dat aan Jezus uitgegeven werd beter aan de armen besteed was. Bij de meer liberalen valt dat in goede aarde. Zij lijken op degenen die roepen om Barabbas, de activist die een werelds Utopia nastreefde. Zij zeggen: we nemen de zaak in eigen hand. Jezus daarentegen deed de wil van de Vader en koos voor het kruis. Dat leek een mislukking, maar juist het kruis bracht de verlossing.
Waarom hebben de mensen de afgelopen de afgelopen zestig jaar de kerk verlaten? Omdat de Kerk hen in de steek heeft gelaten. De Kerk heeft het kerkvolk op een dwaalspoor gebracht. Ja, zegt de Kerk, we komen op voor het milieu, voor klimaatverandering, voor diversiteit, voor de armen en dat soort zaken. En dat wordt meer benadrukt dan waardige liturgie, sacraliteit, oproep tot bekering en het vooropstellen van het zielenheil. Men vergeet dat juist dàt hetgeen is dat de mensen voedt zodat ze de werken van barmhartigheid werkelijk gaan verrichten. Moeder Teresa, Peerke Donders, Sint Franciscus, pater Damiaan hadden nooit gedaan wat zij gedaan hebben als zij zich niet gevoed hadden met de sacramenten, het gebed, de eucharistische aanbidding en de rozenkrans. Nee, zij lieten het niet over aan de politiek of de instituties. Moeder Teresa was hier erg duidelijk in: “Als mensen niet veranderen, zullen structuren ook niet veranderen”. De Kerk heeft vanaf de jaren ‘60 het geloof onnozel gemaakt, het wezenlijk niet meer benoemd en nergens ontsporingen gecorrigeerd. Kijk eens naar het liturgisch misbruik dat schering en inslag is. Ik wordt bij Vormselmissen regelmatig geterroriseerd door koren die louter top 2000 liedjes zingen. Ik heb het al eens meegemaakt dat het koor begeleid door oorverdovende band alleen maar liederen van Bruce Springsteen zong. ‘Because the Night Belongs to Lovers’ was het offerandelied. Aan het eind van de mis wist ik het zeker: deze vormelingen gaan we nooit meer terugzien in de kerk. Bij een andere vormselmis (Nijmegen) weigert de pastoor de communie aan een vormeling die de communie op de tong wilde ontvangen. Eigenlijk is dit heel klerikaal: deze priester maakt zijn eigen regels en die opdringt aan de gelovigen.
Dat is het probleem van de Kerk sinds Vaticanum II: de Kerk leert niet wat het evangelie ons leert. We zijn bang de katholieke standpunten te verkondigen. Welke pastoor heeft het nog over het zielenheil, de vier uitersten, vergeving van zonden? We nemen er eerder afstand van. We excuseren ons voor die enkele collega die bij een abortuskliniek waakt en bidt. We stellen ons achter het besluit van het bestuur van een RK school (Limburg) die Zusters de toegang tot de school ontzegt omdat deze zusters bij de behandeling van het sacrament van het huwelijk slechts één variant genoemd hebben: man/vrouw. Geen wonder dat de Kerk ter ziele gaat. Waar staan we eigenlijk nog voor? De paus die de Traditionele Latijnse Mis verbiedt in Chartres en de Notre Dame en dezelfde week een LGTB-pelgrimage op het programma van het Heilig Jaar zet. We streven toch zo graag naar ‘Vrijheid, Blijheid’, maar in de praktijk blijkt dit eerder uit te vloeien in losbandigheid en onvrede. Wat nodig is zijn normen en waarden die we gemeenschappelijk hebben. Waar halen we die vandaan? Normen en waarden die voor iedereen en voor alle tijden gelden. Ja, er bestaat zoiets als dé waarheid die voor iedereen geldt. En ja, die kunnen we kennen. Dat wisten Socrates, Plato en Aristoteles al. Deze natuurwet heeft een bovennatuurlijke oorsprong waar de seculiere wereld geen weet van heeft.
Wat gebeurde er na Vaticanum II? Men ging dialoog aan met de wereld. Dat is niet onredelijk. Maar wat deed men, men zette tijdelijk de waarheid van het katholieke geloofsgoed tussen haakjes om zo het gesprek met de moderniteit aan te gaan. Waar dit uiteindelijk toe geleid heeft, is het volledig omarmen van de seculiere wereld. De kerk wilde zo graag haar relevantie aantonen voor de wereld, dat ze haar identiteit volledig verloor. Men kwam tot de conclusie dat de heilige Geest evenzeer of zelfs wel meer aan het werk was in de seculiere wereld dan in de Kerk zelf. Men is zelfs zover gegaan de tijdloze waarheden van de Kerk te relativeren of zelfs te ontkennen. Het zouden slechts gedachtenspinsels zijn van Thomisten en andere gedateerde theologen. Dat vertaalde zich in volledig horizontale vertaling van het evangelie. Metafysica werd overboord gegooid, alle nadruk kwam te liggen op de gemeenschap. Met als consequentie platte liturgie, waarin voor zonde en vergeving geen plaats meer is. De schuld kwam te liggen bij anderen. Het waren de structuren die maar moesten veranderen. Het mea culpa werd tua culpa, want ik ben oké, aan mij ligt het niet. Het sacrale karakter was onherkenbaar geworden. Het geloof in de realis presentia werd niet meer geloofd. Het was een symbool geworden, meer niet. De aanwezigheid van Jezus is in ons, niet in brood en wijn. Eucharistie werd gedegradeerd tot een maaltijd. Vandaar dat men Jan en Alleman uitnodigt om de hostie te ontvangen, uitgereikt door Flip en Loulou in passende spijkerbroek. Uiteraard niet knielend en op de tong. Het is maar een symbool. Jezus zat toch ook aan tafel met zondaars? (Nou, nee. Bij het Laatste Avondmaal waren alleen de apostelen aanwezig. Jezus verbond dit Laatste Avondmaal nadrukkelijk met het offer aan het kruis de dag daarna). Waarom eigenlijk alleen maar Missen vieren als we ook W.C. Diensten kunnen aanbieden? Flip en Loulou kunnen dat heel mooi.
Het moet gaan over sociale gerechtigheid, over soepkeukens, over actie. Ja, vooral actie. We staan op tegen discriminatie en racisme, we doen mee in het maatschappelijk debat over klimaatverandering. We zijn uiteraard inclusief en divers en hangen de regenboogvlag op. Over abortus, euthanasie en verminking van transgenders praten we uiteraard niet. Het onderscheid tussen het sacrale en het profane is volledig weggevallen.
Met name jongeren hebben dat feilloos aangevoeld en met de voeten gestemd. Als de liturgie een onsamenhangend rommeltje is, als je niet uitgedaagd wordt je leven anders in te richten, waar vergeving en zonde verboden woorden zijn, wat heb je daar dan te zoeken. Goede liturgie, helderheid en hartelijkheid maken het verschil. Jongeren zoeken naar antwoorden op vragen. En die hebben wij. Redelijke antwoorden. Fides quaerens intellectum, weten we het nog? Wat de Kerk te doen staat is het heilige weer benadrukken, als zijnde van een andere, hogere orde. Daarom hebben we heilige plaatsen, heilige liturgie, geconsacreerde gebouwen die alleen bestemd zijn voor de eredienst en devotie. Daarom hebben we heilig taalgebruik in de liturgie te onderscheiden van het alledaagse taalgebruik. Overigens, als je het bovennatuurlijke negeert, gaat dit ook ten koste van het natuurlijke dat gereduceerd wordt tot platte nietszeggende betekenisloze inhoud. Het verdwijnen van religie uit de maatschappij gaat ook ten koste van het seculiere. Wie is er nou geïnteresseerd in religie ontdaan van het sacrale? Niemand. Het is gewoon saai. Platte liturgie is gewoon een slecht toneelstuk met een raar scenario uitgevoerd door tweederangs acteurs. Geen wonder dat jongeren die hongeren naar betekenis, hongeren naar vergeving, hongeren naar waarheid in het geheel niet geïnteresseerd zijn in Laudato Si, Fiducia Supplicans en Synodaliteit. Parochies en bisdommen die menen hier op in te zetten trekken geen jongeren. Waar tref je ze wel aan: bij parochies waar het er gewoon traditioneel aan toegaat, waar de H.Mis nog de H.Mis is, waar het heilige wordt benadrukt, waar de liturgie duidelijk onderscheidend is van het wereldse. Dáár ontdek je iets wat je nog niet kende. Het is een beweging naar schoonheid, waarheid, sacraliteit, naar devotie, naar plaatsen waar sacrament van de biecht wordt aangeboden, waar de rozenkrans wordt gebeden. Daar zie ik gezinnen, daar zie ik jongeren, daar zie ik de toekomst van de Kerk. Die ziet er goed uit.
+Rob Mutsaerts
