In een deze maand gepubliceerde instructie van Congregatie
voor de Clerus roept het Vaticaan parochies op om het parochieleven te
vernieuwen en nieuwe werkwijzen te ontwikkelen om het parochieleven nieuw leven
in te blazen. Het document De pastorale bekering van de parochiegemeenschap ten
behoeve van de evangeliserende missie van de Kerk “biedt een waardevolle kans
voor pastorale bekering van de parochie die in essentie missionair is”, aldus
de Congregatie.
De Instructie benadrukt de noodzaak van een missionaire
vernieuwing, een pastorale bekering van de parochie, zodat de gelovigen de
dynamiek en creativiteit kunnen herontdekken waardoor de parochie naar buiten
durft te treden om navelstaarderij en verkalking te voorkomen. Elke gedoopte
wordt opgeroepen actief zijn in het getuigen van het evangelie. Deze
mentaliteitsverandering en innerlijke vernieuwing is essentieel voor hervorming
van de pastorale zorg in missionaire zin.
De instructie gaat expliciet in op het thema van het
toewijzen van de pastorale zorg voor parochiegemeenschappen. De rol van de
pastoor als herder van de gemeenschap wordt onderstreept. Zijn taak “omvat de
volledige zielzorg”. Deze eindverantwoordelijkheid is ten nauwste verbonden met
de priesterwijding. Daaraan ontleent de pastoor de volmacht om leiding te geven
aan de parochie. De Instructie geeft expliciet aan dat het niet mogelijk is dat
de parochie geleid wordt door een team waarvan ook leken deel uitmaken. Ook bij
grote samengevoegde parochies is Rome uitgesproken restrictief. Nadrukkelijk
wordt vermeld dat een priester die de verantwoordelijkheid overdraagt aan leken
volstrekt illegitiem handelt.
Enigszins verwonderlijk is de passage die handelt over
kerksluiting en opheffen van parochies: gebrek aan priesters, gelovigen en
financiën zijn daartoe geen legitieme argumenten. Ook de opmerking dat
vieringen van sacramenten “een vrije
handeling zijn waarvoor geen geldelijke tegenprestatie gevraagd mag worden
alsof het een belasting of een vergoeding is” zal onze Oosterburen achter de
oren doen krabben. Het legt feitelijk een bom onder de Kirchensteuer waarop het
gehele financiële verdienmodel van de Duitse Kerk gebaseerd is.
De passages over de eindverantwoordelijkheid die alleen in
handen van een priester kan liggen zijn opmerkelijk. In Querido Amazonia - de
pauselijke exhortatie naar aanleiding van de Amazonesynode - leek het een
andere kant op te gaan. De paus merkte hier op dat de kerk in het Amazonegebied
nood heeft aan “lekenleiders met gezag en
vertrouwd met de talen, culturen, spirituele ervaring en de gemeenschappelijke
manier van leven op de verschillende plaatsen”. In een voetnoot verwees de paus
naar het kerkelijk wetboek dat zegt dat het “mogelijk
is dat een bisschop, bij een gebrek aan priesters, deelname aan de pastorale
zorg van een parochie kan toevertrouwen aan een diaken, aan een andere persoon
die geen priester is, of aan een gemeenschap van personen”. De huidige
Instructie laat aan duidelijkheid niets te wensen over.
De Instructie legt ook een bom onder de Synodale Weg die
momenteel in Duitsland bewandeld wordt. Het gehuil is niet van de lucht.
Bisschop Bode - de vicevoorzitter van de Duitse Bisschoppenconferentie doet de
Instructie af als louter een tekst zonder bindende kracht. Theologen zien de
Vaticaanse Instructie als een “bijdrage tot zelfvernietiging” (Biesinger), die
“thuishoort in een pastoraal museum” (Zulehner), “getuigend van minachting voor
leken” (Pock)“, elke realiteit ontbeert” (Sternberg), “arrogant” (Biesinger) en
als een “terugkeer naar vóór Vaticanum II”. Zulehner noemt het een typisch
geval Franciscus: “enerzijds verkettert hij klerikalisme, maar tegelijk legt
hij alle macht bij de clerus”. Het is waar, bij deze paus weet je nooit waar je
aan toe bent.
Een ding is toch wel duidelijk: de Instructie betekent een
flinke streep door het synodale proces dat gaande is in Duitsland. Men wilde
juist de structuren van de Kerk doorbreken en de leiding in handen leggen van
een team waarvan naast de priester leken deel uitmaken. Zou men in de gaten
hebben dat deze Instructie juist een bijdrage levert aan priesterroepingen? Een
van de factoren die geleid heeft tot een priestertekort (als dat er al is,
gezien het aantal gelovigen dat een beroep doet op een priester) is het gebrek
aan identiteit van het priesterschap. Waarom zou een jongeman zijn leven geven
aan de Kerk, celibaatsgelofte afleggen en gehoorzaamheid beloven, om
uiteindelijk in een team te belanden dat hem vertelt waar en wanneer hij de
H.Mis mag doen en het tabernakel volconsacreren zodat leken de komende weken
met communiediensten vooruit kunnen, want ja, een parochie is niet zozeer
gebouwd op de Eucharistie, maar is vooral een gemeenschapsgebeuren die zichzelf
naar eigen believen en inzichten organiseert en het liefst zo weinig mogelijk
met de Wereldkerk te maken heeft. De paus mag inspireren, maar niet instrueren.
De Synodale Weg is simpelweg de protestantse weg, terwijl de Katholieke Kerk
toch echt ten diepste een sacramentele kerk is.
Meermaals is inmiddels geuit dat de Synodale Weg een
bijdrage zou leveren aan de oecumene. Dat lijkt mij geenszins het geval.
Oecumene kun je maar bedrijven als je de identiteit van je eigen Kerk helder
voor ogen hebt. Daar ontbreekt het nu juist aan. Protestantse ideeën importeren
in de Katholieke Kerk doet juist afbreuk aan oprechte oecumene. Kenmerkend in
deze is de suggestie van evangelische theologen om de excommunicatie van Luther
te herroepen. Als tegenprestatie zou dan het verdict van Luther dat de paus de
antichrist is ook herroepen worden. Heeft dat zin? Is dat niet een loopje nemen
met de geschiedenis? De excommunicatie was volledig gerechtvaardigd. Elke
katholiek die vandaag de dag de thesen van Luther zoals verwoord in de drie
strijdschriften ‘An den christlichen Adel’, ‘Von der Freiheit eines
Christenmenschen’ en ‘Von der Babylonischen Gefangenschaft der Kirche’ zou
aanhangen zou ook nu geëxcommuniceerd worden. Automatisch. Daar hoeft geen paus
aan te pas te komen. Paus Leo X heeft het destijds alleen maar officieel
vastgesteld. Luthers denkbeelden zijn ook vandaag de dag niet te verenigen met
hetgeen waar de Katholieke Kerk voor staat. De oproep tot opheffing is dan ook
meer een kwestie van politiek dan van theologie. Overigens is Luther de oorzaak
van de enorme versplintering in de christelijke wereld. Hoeveel denominaties
bestaan er inmiddels niet? Zonder Luther zou oecumene geen issue zijn geweest. Wellicht ligt het
meer voor de hand dat al de protestantse denominaties eerst tot eenheid
proberen te komen en wij ondertussen gewoon katholiek blijven. Dan kunnen we
later wel weer verder zien.