Synodaliteit exit?

In een deze maand gepubliceerde instructie van Congregatie voor de Clerus roept het Vaticaan parochies op om het parochieleven te vernieuwen en nieuwe werkwijzen te ontwikkelen om het parochieleven nieuw leven in te blazen. Het document De pastorale bekering van de parochiegemeenschap ten behoeve van de evangeliserende missie van de Kerk “biedt een waardevolle kans voor pastorale bekering van de parochie die in essentie missionair is”, aldus de Congregatie.

De Instructie benadrukt de noodzaak van een missionaire vernieuwing, een pastorale bekering van de parochie, zodat de gelovigen de dynamiek en creativiteit kunnen herontdekken waardoor de parochie naar buiten durft te treden om navelstaarderij en verkalking te voorkomen. Elke gedoopte wordt opgeroepen actief zijn in het getuigen van het evangelie. Deze mentaliteitsverandering en innerlijke vernieuwing is essentieel voor hervorming van de pastorale zorg in missionaire zin.

De instructie gaat expliciet in op het thema van het toewijzen van de pastorale zorg voor parochiegemeenschappen. De rol van de pastoor als herder van de gemeenschap wordt onderstreept. Zijn taak “omvat de volledige zielzorg”. Deze eindverantwoordelijkheid is ten nauwste verbonden met de priesterwijding. Daaraan ontleent de pastoor de volmacht om leiding te geven aan de parochie. De Instructie geeft expliciet aan dat het niet mogelijk is dat de parochie geleid wordt door een team waarvan ook leken deel uitmaken. Ook bij grote samengevoegde parochies is Rome uitgesproken restrictief. Nadrukkelijk wordt vermeld dat een priester die de verantwoordelijkheid overdraagt aan leken volstrekt illegitiem handelt.

Enigszins verwonderlijk is de passage die handelt over kerksluiting en opheffen van parochies: gebrek aan priesters, gelovigen en financiën zijn daartoe geen legitieme argumenten. Ook de opmerking dat vieringen van sacramenten een vrije handeling zijn waarvoor geen geldelijke tegenprestatie gevraagd mag worden alsof het een belasting of een vergoeding is” zal onze Oosterburen achter de oren doen krabben. Het legt feitelijk een bom onder de Kirchensteuer waarop het gehele financiële verdienmodel van de Duitse Kerk gebaseerd is.

De passages over de eindverantwoordelijkheid die alleen in handen van een priester kan liggen zijn opmerkelijk. In Querido Amazonia - de pauselijke exhortatie naar aanleiding van de Amazonesynode - leek het een andere kant op te gaan. De paus merkte hier op dat de kerk in het Amazonegebied nood heeft aan lekenleiders met gezag en vertrouwd met de talen, culturen, spirituele ervaring en de gemeenschappelijke manier van leven op de verschillende plaatsen”. In een voetnoot verwees de paus naar het kerkelijk wetboek dat zegt dat het mogelijk is dat een bisschop, bij een gebrek aan priesters, deelname aan de pastorale zorg van een parochie kan toevertrouwen aan een diaken, aan een andere persoon die geen priester is, of aan een gemeenschap van personen”. De huidige Instructie laat aan duidelijkheid niets te wensen over.

De Instructie legt ook een bom onder de Synodale Weg die momenteel in Duitsland bewandeld wordt. Het gehuil is niet van de lucht. Bisschop Bode - de vicevoorzitter van de Duitse Bisschoppenconferentie doet de Instructie af als louter een tekst zonder bindende kracht. Theologen zien de Vaticaanse Instructie als een “bijdrage tot zelfvernietiging” (Biesinger), die “thuishoort in een pastoraal museum” (Zulehner), “getuigend van minachting voor leken” (Pock)“, elke realiteit ontbeert” (Sternberg), “arrogant” (Biesinger) en als een “terugkeer naar vóór Vaticanum II”. Zulehner noemt het een typisch geval Franciscus: “enerzijds verkettert hij klerikalisme, maar tegelijk legt hij alle macht bij de clerus”. Het is waar, bij deze paus weet je nooit waar je aan toe bent.

Een ding is toch wel duidelijk: de Instructie betekent een flinke streep door het synodale proces dat gaande is in Duitsland. Men wilde juist de structuren van de Kerk doorbreken en de leiding in handen leggen van een team waarvan naast de priester leken deel uitmaken. Zou men in de gaten hebben dat deze Instructie juist een bijdrage levert aan priesterroepingen? Een van de factoren die geleid heeft tot een priestertekort (als dat er al is, gezien het aantal gelovigen dat een beroep doet op een priester) is het gebrek aan identiteit van het priesterschap. Waarom zou een jongeman zijn leven geven aan de Kerk, celibaatsgelofte afleggen en gehoorzaamheid beloven, om uiteindelijk in een team te belanden dat hem vertelt waar en wanneer hij de H.Mis mag doen en het tabernakel volconsacreren zodat leken de komende weken met communiediensten vooruit kunnen, want ja, een parochie is niet zozeer gebouwd op de Eucharistie, maar is vooral een gemeenschapsgebeuren die zichzelf naar eigen believen en inzichten organiseert en het liefst zo weinig mogelijk met de Wereldkerk te maken heeft. De paus mag inspireren, maar niet instrueren. De Synodale Weg is simpelweg de protestantse weg, terwijl de Katholieke Kerk toch echt ten diepste een sacramentele kerk is.

Meermaals is inmiddels geuit dat de Synodale Weg een bijdrage zou leveren aan de oecumene. Dat lijkt mij geenszins het geval. Oecumene kun je maar bedrijven als je de identiteit van je eigen Kerk helder voor ogen hebt. Daar ontbreekt het nu juist aan. Protestantse ideeën importeren in de Katholieke Kerk doet juist afbreuk aan oprechte oecumene. Kenmerkend in deze is de suggestie van evangelische theologen om de excommunicatie van Luther te herroepen. Als tegenprestatie zou dan het verdict van Luther dat de paus de antichrist is ook herroepen worden. Heeft dat zin? Is dat niet een loopje nemen met de geschiedenis? De excommunicatie was volledig gerechtvaardigd. Elke katholiek die vandaag de dag de thesen van Luther zoals verwoord in de drie strijdschriften ‘An den christlichen Adel’, ‘Von der Freiheit eines Christenmenschen’ en ‘Von der Babylonischen Gefangenschaft der Kirche’ zou aanhangen zou ook nu geëxcommuniceerd worden. Automatisch. Daar hoeft geen paus aan te pas te komen. Paus Leo X heeft het destijds alleen maar officieel vastgesteld. Luthers denkbeelden zijn ook vandaag de dag niet te verenigen met hetgeen waar de Katholieke Kerk voor staat. De oproep tot opheffing is dan ook meer een kwestie van politiek dan van theologie. Overigens is Luther de oorzaak van de enorme versplintering in de christelijke wereld. Hoeveel denominaties bestaan er inmiddels niet? Zonder Luther zou oecumene    geen issue zijn geweest. Wellicht ligt het meer voor de hand dat al de protestantse denominaties eerst tot eenheid proberen te komen en wij ondertussen gewoon katholiek blijven. Dan kunnen we later wel weer verder zien.

Bobcast

Volgend jaar 24 mei wordt Bob Dylan 80 jaar. In de aanloop daar naartoe, zendt de VPRO tweewekelijks een podcast uit over deze befaamde popzanger en Nobelprijswinnaar (voor litteratuur). Ik mag daar ook een bijdrage aan leveren. Onlangs bracht Dylan zijn 39e album uit: Rough and Rowdy Ways, waarmee hij in één week doorstootte naar nummer 1 in de Engelse charts. Een aantal songs is nogal apocalyptisch. Dylan ziet zijn einde naderen en bezingt dat in Mother of Muses. Dat is bepaald niet de eerste keer. Zijn leven lang zoekt Dylan het heil, maar beseft dat hij zelf zwaar tekort geschoten heeft. Hij hoopt op Gods barmhartigheid. Hij beseft dat hij op het punt staat de Rubicon over te steken, dat wil zeggen het punt waarop geen terugkeer meer mogelijk is - het stervensmoment. Hij is somber: het donkerste moment is juist voor het aanbreken van de dageraad. Tegelijk ontbreekt het hem niet aan vertrouwen dat het goed kan komen: ik voel de heilige Geest en de vrijheid die het licht mij biedt.

Het zijn mijmeringen die je ook tegenkomt bij generatiegenoten Leonard Cohen en David Bowie. Beiden voelden hun einde naderen (beiden zijn inmiddels overleden) en vroegen zich bezorgd af of de goede God hen wel toe zou laten. Cohen zingt: If thine is the glory, mine is the shame. I am ready my Lord. Hineni hineni. Hineni is Hebreeuws voor ‘ Hier ben ik’. Het laatste nummer van het laatste album van David Bowie heet Lazarus. Bowie - het stoorde hem dat hij niet volledig atheïst kon zijn - vraagt zich af welk lot hem wacht: dat van de rijke, of dat van Lazarus, verwijzend naar de parabel van Jezus. Vlak na zijn dood tweette zijn christelijke vrouw: the struggle is real, but so is God.

En nu dus ook Bob Dylan. Dylan heeft nooit het vooruitgangsgeloof van het verlichtingsdenken gedeeld. Hij kijkt terug op de 20e eeuw en ziet dat het de bloedigste eeuw ooit was: holocaust, goulags, Hiroshima, Rode Khmer, Tibet, Vietnam, Rwanda. Probeer daar maar eens vooruitgang in te ontdekken. Er is iets fundamenteels mis met de mens. Dylan is er altijd van overtuigd geweest dat dit weliswaar schuilt in maatschappij en structuren, maar toch echt zijn oorsprong heeft in het hart van de mens, dat kennelijk zijn duistere kanten kent. Je ziet het chaotische en gespletene van onze identiteit terug in Picasso’s portretten, in de dialogen van James Joyce, de radeloze schreeuw van Edvard Munch en bij het personage Mr. Jones in Bob Dylans ‘Ballad of a thin Man’.  De apostel Paulus was er zich zeer van bewust: waarom doe ik het goede dat ik wil niet, en het kwade wat ik niet wil wel?

Maar dat is niet het hele verhaal. Er is ook iets goeds in ons dat hardnekkig aanwezig is. De mens is van goede wil. Ook daar is Picasso zich van bewust: naast het angstwekkende Guérnica, penseelde hij ook een lieflijk portret van zijn kinderen. James Joyce beschreef ook het empathische beeld van Molly Bloom. En Bob Dylan bezong niet alleen de chaos in het hoofd van Mr. Jones, maar ook het grenzeloze vertrouwen in de hand van de Schepper (Every Grain of Sand):
In the fury of the moment I can see the Masters hand
In every leaf that trembles, in every grain of sand”

Bij voorbaat proficiat, Bob. Dat we nog vele jaren van je mogen genieten.


+Rob Mutsaerts