Waarom dringt duurzaamheid binnen in het individuele geestelijke leven van de mens? Waarom wordt hij en masse vegetariër, meet zijn ecologische footprint, vertoont compensatiegedrag als aflaat, ziet zichzelf zondigen tegen de natuur en vraagt zich werkelijk af hoe hij persoonlijk bijdraagt aan de herstelkracht van de aarde. Waarom roep ik het morele oordeel van mijn naaste omgeving over me af als ik mijn afval bij elkaar mik.
Menig expert ziet in de wapenwedloop een grotere bedreiging voor de mensheid dan de hoeveelheid CO2. En toch blijft de bewapening een politiek probleem. Ik zie althans weinig mensen met gebroken geweertjes op het revers, die de Xbox bannen, Netflix opzeggen vanwege z’n oorlogsfilms, nachtwakes houden bij de Limburgse schutterij, kickboxen afkeuren en vooral: anderen bestoken dat ook zo te zien.
Vroeger kon iemand die op het Malieveld demonstreerde tegen kernwapens, het standpunt van de ander - die er juist vóór was, vanwege het militaire evenwicht dat ons de Koude Oorlog door hielp - betwisten zonder diens moraliteit aan te vallen. Waarom dan trad de ecologie wél in het persoonlijke spirituele domein? En waarom doet de kerk daaraan stoer mee? Ze is laat wakker weliswaar, 50 jaar na de Club van Rome, en dus a- profetisch, maar ze haalt die achterstand nu meer dan in. Is er iets in de bijbel dat ze herontdekt heeft? Of is het de fluisterende aanlokkelijke stem van de tijdgeest?
De formele kerk omarmt breeduit het ecogeloof. Een enkele blik op de website van het bisdom Den Bosch leert dat al: "het beschermen van de aarde als een religieuze waarde", "wij erkennen dat het voortbestaan en welzijn van de mens sterk verbonden is met het welbevinden van de aarde", "Sacred people, sacred earth" is het motto van de Global Catholic Climate Movement.
En misschien ook wel voor
de ecologie. Voor de duidelijkheid: ik ben geen klimaatscepticus.
De kerk zet de aarde vaker en vaker neer als een moreel subject. Dat is de aarde niet. Onze naaste is een moreel subject. De mens is Beeld van God en als Kroon op de schepping oneindig ver verheven boven de planeet (Psalm 8:6).
Voor de wereld is menig plant, boom of dier reeds voluit een moreel subject. Letterlijk. De Braziliaanse Oerang Oetan, de Magpy Rivier in Canada. Al dezen hebben juridische persoonlijkheid verkregen, hebben rechten ‘uit zichzelve’. In het ‘Parlement der dingen’ van de filosoof Bruno Latour (Spinozalens, 2020) is dit al lang werkelijkheid. Aan ‘personhood’ voor de Waddenzee, het Amazonegebied en de Rwandese Gorilla’s4 wordt nu gewerkt. Onder aanvoering van bioloog Richard Dawkins en abortuspromotor ethicus Peter Singer - die deze status aan alles wel willen geven behalve aan het ongeboren kind, dáárvoor geldt: ‘personhood denied’.
Een theologische, bijbelse basis voor een katholieke ecoreligie ontbreekt geheel, of is op z’n minst flinterdun. ‘Genesis’ helpt in ieder geval niet. God is de schepper en instandhouder van al wat is. Als de as van de aarde één graad anders had gestaan, de dampring qua samenstelling een fractie af zou wijken, zou er geen leven mogelijk zijn. God heeft de mens boven de schepping geplaatst en hem de opdracht gegeven om over de schepping, plant, dier, boom, te heersen. De mens is oneindig ver boven de objecten verheven. De schepping kreunt niet omdat er teveel mensen zijn, hij kreunt als gevolg van de zonde (Gen. 3:17). Daar komt het vernietigende handelen van de mens van later tijden bij. Van alle latere tijden trouwens: de Romeinse legerkampen – ook die van Jeruzalem - lieten een verschroeide aarde achter zoals de Orcs deden met Isengard.
Het bijbelse begrip ‘rentmeesterschap’ helpt al helemaal niet. Ieder lid van de Koninklijke NVR weet uit ervaring dat de rentmeester geen deel uitmaakt van het ‘beheer’, maar er juist boven is geplaatst, om het op langere termijn maximaal te laten renderen. De principaal van de rentmeester in Lucas 16 was geïnteresseerd in rendement, van enige andere interesse geeft de parabel geen blijk. Nergens is ook maar enige aanleiding te veronderstellen dat vanuit de tuin, de akker of wijngaard zelve, een moreel beroep uit gaat naar de mens. Het is God die dat doet. Bijbelse ecoreligie is ontzettend vergezocht, ja zet de verlichte christenmens op ethische achterstand, de wereld van GreenPeace lijkt dat beter te begrijpen dan de groene katholieken zelf.
Het is van alle tijden dat de mens een gezicht gaf aan de krachten die hij niet kon begrijpen maar wel afhankelijk was. Zijn vruchtbaarheid, de overlevingskans van zijn kinderen, zijn oogst of vangst. De drang tot duiding bracht de mens zo’n kracht te personificeren om er daarna directe invloed op zijn omgeving, en op zijn persoonlijk heil aan toe te kennen. De afgod is dan geboren. Afgoden veranderden met de oude culturen van gedaante, maar de moeder, de vruchtbaarheid van mens en aarde, was er altijd bij, onder verschillende namen: Astarte, Pachamama, Venus, Feya, Indra, Lillith, Gaia, Isis.
Eerst de ongrijpbare natuurkracht, dan de erkenning van een autonome macht, dan de persoonlijke relatie, en vervolgens de rituelen, de cultus - de offers, gebeden en de verhalen.
Van Constantijn af tot voor kort werd deze onweerstaanbare projectiedrang ‘gedempt’ door een christelijke grondgesteldheid. Afgoderij bleef op afstand van ons, iets voor missionarissen die met de natuurgodsdiensten geconfronteerd werden. Iets obscuur primitief oudtestamentisch.
Nu, in het postchristendom (neo-heidendom), was het logischerwijze bijna te verwachten dat het weer de kop op stak. En dat doet het. Op de verjaardag bij onze buren zit er altijd wel één die een heksendiploma heeft of ‘haar’ boom plantte.
Hele delen van de Katholieke kerk omarmen dit nu. De macht/kracht krijgt een Naam (Moeder Aarde, Gaia), wordt autonoom, en heilig (Sacred Earth) en krijgt invloed, op onze omgeving en op ons persoonlijk leven. Zo vraagt Moeder Aarde om zorg, om offers (vegavlees) en biedt zij aflaten (CO2-compensatie).
Door het geven van een Naam aan haar, wordt zij een subject, een Iemand, die ons het leven bracht, die zorgt en waarvoor gezorgd- en waartegen gezondigd kan worden. Ook hier het proces: (1) de erkenning van haar als een autonome (natuur)kracht/macht, leidt tot (2) personificatie (zij krijgt een naam, met hoofdletter) en daarmee (3) treedt zij binnen in de persoonlijke invloedssfeer van de mens, en vervolgens in het spirituele domein. Nog wat schoorvoetend, maar de personificatie – de Naam – zien we inmiddels volop in de katholieke kerk. Sacred people, Sacred Earth, de Schepping Heilig, Pachamama, de Aarde onze Moeder, de Heelheid van de Schepping, van de Planeet, etc. Overal is dit jargon te vinden op de officiële webistes van parochies en bisdommen.
Onze persoonlijke verhouding tot de ecologie, wordt aldus geheel anders dan tot andere wereldwijde internationale politieke dito sociale vraagstukken, zoals de bewapening of vluchtelingen, waaraan wij net zo veel (of weinig) aan – anders dan politiek engagement – kunnen doen. Iemand, of iets, met een naam, die vraagt om bepaald gedrag, persoonlijk handelen, geïntegreerd in het morele leven en gevoelsleven. Daar hebben we woord voor: godsdienst. De bekommering om de ecologie is tot godsdienst geworden. Er ontstond een wezenlijk verschil met de wapenwedloop of met ander sociaal onrecht. Een fundamenteel verschil. De laatsten zijn politieke problemen gebleven, waarbij men hoogstens persoonlijk bevraagd wordt als hij Syriers naast zich krijgen wonen.
Nu bestonden er in de jaren ‘70 en ‘80 ongetwijfeld experimenterende zweverige basisgemeenten (inmiddels uitgestorven) die zich hieraan overgaven. Maar anno heden is de ecoreligie doorgedrongen in de officiële RK Kerk zelf. Ecologische zonde en ecologische bekering, het is de taal geworden van vele bisschoppen. De kerkprovincie van Nederland ( www.rkkerk.nl/zondag-14-maart-online-gebedsmoment-voor-het-klimaat) en de Konferentie Nederlandse Religieuzen KNR hebben zich formeel verbonden aan initiatieven als Groengelovig, het Klimaatalarm en de Gebedsdienst voor het Klimaat. De gebeden en gezangen die daarbij gehoord worden komen uit de ‘Liturgische handreikingen voor een viering rond zorg voor de schepping’ van de werkgroep Laudato Si, waarnaar ook bisschoppen tegenwoordig verwijzen. Een voorbeeld:
Ik geloof in de heiligheid van de aarde, de heelheid van de schepping,
en de waardigheid van alle schepselen.
Ik geloof dat alles in het leven met elkaar verweven is : Schepper en schepsels,
adem en gebed,
de kosmos en het individu .. seksualiteit en spiritualiteit, ecologie en theologie.
Ik verbind mij er daarom toe .. zorg te dragen voor Moeder Aarde
Moeder Aarde, laat me uitdijen in uw grond, Mezelf in alle richtingen verstrooien
De aarde is altijd gelukkig en openhartig. Zij wacht op jou.
Zij heeft op je gewacht
De laatste triljoen levens.
Zij kan wachten tot in lengte van dagen.
Zij weet dat je op een dag naar haar terugkeert. Fris en groen zal ze je verwelkomen
Net als de eerste keer,
Want liefde zegt nooit: ‘dit is de laatste keer’. Want de aarde is een liefhebbende moeder.
Zij zal nooit ophouden op je te wachten.
zalig alle wilde dieren die in harmonie leven met hun omgeving; Laten we luisteren naar onze moeder Aarde
want God leeft in ieder ding, ondeelbaar en onzichtbaar.
Planten en dieren die in onze tuinen leven, we vragen om vergiffenis en om jullie begrip.. Luister als we jullie namen noemen,
zoals ook wij naar jullie luisteren.
Ik kom voort uit de aarde; zij is mijn moeder;
Dit is pure afgoderij. Geen enkel onderdeel van de schepping - anders dan de mens - heeft een Naam, is een Kracht die toegestaan wordt afzonderlijk in te treden in ons persoonlijke geestelijke domein. Heilige aarde, Moeder aarde, Sacred earth, Ecologische zonde, Ecologische bekering. Dat domein is voor Hem!
Niets in de schepping heeft een Ziel, anders dan de mens. Niets in de Schepping is Beeld van God, behalve de mens. Niets anders dan de mens is Kroon op de schepping. Daarom is één enkel ongeboren kind van oneindig meer waarde dan alle Canadese rivieren en alle Rwandese Gorilla’s en het hele Amazonegebied bij elkaar, waaraan - hoe schrijnend! - wél de status van ‘persoonhood’ werd verleend. In niets in de Schepping is God op de wijze waarop Hij dat is in de mens - door de Heilige Eucharistie. In niets in de Schepping Verblijft de Heilige Geest, zoals hij dat doet in de mens, wiens lichaam Zijn Tempel is. Niets.
Ecoreligie is spelen met vuur. Heel het hele Oude Testament getuigt van de Wraak van God, waar het gaat om onze onuitroeibare drang naar afgodische cultussen. Ja, er zit veel ‘onvolmaakts en tijdsgebondens’ in het Oude testament (Vaticanum II), maar het Eerste gebod behoort daar vast niet toe. Dat afgoderij de Wrake Gods afroept is een centraal punt, het is het Centrale, Eerste Gebod van God. Je moet hele hoofdstukken uit je bijbel scheuren (en uit alle conciliedocumenten) om de enorme lading van wat hier gebeurt, niet te onderkennen. En dit gif is nu in het hart van de kerk binnengedrongen. Dit is niet meer de praktijk van een grijze rode truien-pastor. Het zijn de opvolgers van de apostelen, paus en bisschoppen die zich bezondigen aan niets minder dan afgoderij.
Pachamama is zo’n naam voor Gaia-godin Aarde. Dit keer in de verschijning van een naakte zwangere vrouw, die als Moeder Aarde in Zuid-Amerika wordt vereerd. Paus Franciscus heeft het beeld van Pachamama binnengehaald in de Sint Pieter, noemde ‘haar’ bij haar naam, heeft ervoor gebeden en het gezegend. Het pauselijk hoofdaltaar zelf heeft hij ontwijd door het plaatsen van de Pachamama-schaal met aarde (dat hoort bij die verering) op het altaar in de Sint-Pieter. De eerste keer in de geschiedenis van de Kerk, is het very Petrusaltaar zelve verontreinigd door een afgodsbeeld, actief, door de plaatsbekleder van Christus en opvolger van Petrus, boven het graf van Sint Petrus.
Rome viert en herdenkt dit alles. Was het jaar aanvankelijk toegewijd aan St. Jozef, even later werd hij overruled door 5 jaar Laudato Si. De cultus-stap wordt gezet. Er wordt door het Vaticaan een 10 euro muntstuk geslagen (je kunt het kopen) met daarop een zwangere vrouw met in haar buik .......: planeet Aarde!. Daar waar de H. Maagd behoort te staan; daar waar het zo bedreigde ongeboren kind in een buik moet worden afgebeeld, vereren we de Planeet.
En dan dat misbruik van het zonnelied van de H. Francisus van Assisië. Ikzelf heb zelf een enkele keer mogen meemaken dat, ik al wandelend over het polderpad hier, me zó dankbaar en gelukkig voelde over hoe God zich mij opnieuw had laten zien in mijn leven, dat ik de koeien juichend toeschreeuwde, dat ik de zwaluwen en zwanen lofprijzend heb gegroet - omdat ik alleen met hén nog kon delen hoe groot de Schepper God is. Dat is wat anders dan de verkrachters van het zonnelied, of van de gedichten van Guido Gezelle, die eruit op menen te maken dat koe of zwaan een verheven positie toekomt en we hen schaden als we hen niet vegetarisch tegemoet treden. Ik vreet de van heerlijkheid getuigende koe met graagte op.
De ecoreligie mag dan uiterst politiek-correct, vooruitstrevend en gerespecteerd zijn, en alle denkbare sociale meewind hebben, hij heeft rotte wortels. Zij is Malthusiaans. Door de hele milieubeweging wordt overbevolking en bevolkingsgroei als oorzaak nummer één gezien. De Nederlandse Club van Tien Miljoen, de ‘anderhalf miljard inwoners’- ideologie van Bill gates. ‘Reproductive health’ (het VN eufemisme voor abortus) verwordt tot een milieumaatregel. Programma’s van de VN en WHO, zijn onlosmakelijk met de klimaat-ideologie verbonden. Groot gezin? Slecht voor het milieu. Kijk naar de rol van Maria. Alles kan de ecoreligieuze mens met de Aardegodin, Zij Die Voedt En Tekort Komt. Niets kan de ecogelovige met de Nederigheid, de Zuiverheid, de Kuisheid van de Onbevlekte Ontvangenis, de Kleine Dienstmaagd, het Vat dat Volledig Gevuld kon worden met Genade. Bij ecologisch geïnspireerde mensen die zich beijveren tegen het uitsterven van een of andere diersoort wordt nooit een protest gehoord tegen het welhaast uitsterven van de mens met Down Syndrome. Ecogelovigen hebben niet de natuurwet als vertrekpunt. Een ecogeest is: een Naam, een Stem, ‘personhood’, voor dieren, dingen, voor alles, alles behalve voor het ongeboren kind.
O, wat bevindt de kerk zich in een slecht gezelschap! Wat past het ecologische denken naadloos in de individualistische, subjectivistische, liberalistische, utalitaristische tijdsgeest. En zo maakt de Kerk zichzelf overbodig, zonder dat zij dit in de gaten heeft.
(Ingezonden)