Vergaderen over vergaderen, of een cursus over cursussen, dat lijkt mij een zinloze bezigheid. Toch staat er iets dergelijks op stapel in de wereldwijde R.K.Kerk: een synode over synodaliteit. Het is een proces van twee jaar dat deze maand van start gaat. Om te beginnen op bisdom-niveau, dan op landelijk niveau, vervolgens op continentaal niveau, om in oktober 2023 te eindigen op mondiaal niveau in Rome. Het is de bedoeling dat de kerkleiding haar oor te luisteren legt zonder sturing van tevoren en zonder vastlegging van de ter sprake te brengen onderwerpen. Luisteren naar wie? Eigenlijk naar iedereen, ook naar atheïsten. Dat lijkt mij organisatorisch een ingewikkelde kwestie. Het is te hopen dat het niet de activisten zijn die de agenda gaan bepalen, want dan krijgen we Duitse toestanden.
In Duitsland is een synodaal proces gaande. De aanleiding was de misbruikkwestie, maar vanaf het begin is dit onderwerp nauwelijks aan bod gekomen en wordt de synode misbruikt om kerkpolitieke kwesties op de agenda te plaatsen zoals de machtsuitoefening in de Kerk, de seksuele moraal, het priesterschap en de rol van de vrouw in de Kerk. Aanvankelijk zou dit moeten eindigen in een aantal stemmingsronden waarvan de uitslag bindend zou zijn voor iedereen. Deze gang van zaken kent men in de protestantse kerk, maar daar heeft het begrip synode een heel andere betekenis - namelijk een soort kerkparlement - dan een synode in de R.K. Kerk. De katholieke variant moet leiden tot onderscheiding van de geesten en vooral de H.Geest onderkennen in de wirwar van richtingen, stromingen en uitspraken. Paus Franciscus heeft dan ook een stokje gestoken voor de synode zoals de Duitse bisschoppen dit voor ogen hadden. Evangelisatie dient het kernthema te zijn, aldus de paus. Zelfs kardinaal Kasper heeft inmiddels zijn twijfels geuit over de katholiciteit van de voorstellen (vrouw in het ambt, gehuwd priesterschap, huwelijk voor allen etc.).
Paus Franciscus heeft meerdere malen nadrukkelijk gezegd dat het niet de bedoeling is meningen te verzamelen. Het gaat om de onderscheiding der geesten. Als Jezuïet weet Franciscus maar al te goed wat dat betekent. Hij is onderricht in de Ignatiaanse spiritualiteit. Maar de Ignatiaanse methode om de geesten te onderscheiden gaat geheel anders te werk dan de beoogde gang van zaken van de komende synode. Bij Ignatius gaat het om het volgende. De goede geest beweegt met het oog op wat goed is voor de mens, wat hem helpt het doel na te streven waarvoor hij uiteindelijk geschapen is, namelijk de aanschouwing van God. De kwade geest werkt in tegenovergestelde zin. De Ignatiaanse wijze van onderscheiding der geesten uit zich in gewetensonderzoek, bekering, zoektocht naar de waarheid en is uiteindelijk gericht op heiligheid.
In het Handboek dat het Vaticaan de bisschoppen aangereikt heeft - bedoeld als hulpmiddel hoe het proces praktisch te begeleiden - is daar weinig of niets van terug te vinden. De onderscheiding der geesten is bij de Synode over Synodes niet geënt op de Ignatiaanse spiritualiteit. Kernwoord is ‘luisteren’ naar iedereen, ja ook naar de mening van niet-katholieken. Uiteraard hebben zij niet-katholieke opvattingen. Ik vrees dat het op deze manier de Duitse kant opgaat. Welbeschouwd overheerst daar een seculiere agenda. De paus zegt weliswaar dat het niet gaat om het verzamelen van meningen, maar helaas wijst elk begeleidend schrijven erop dat het dit wel wordt.
Door alle meningen heen luisteren wat de heilige Geest ons te zeggen heeft. Dat is de bedoeling. Eigenlijk is dit een vreemde uitspraak. De heilige Geest werkt door reflectie op de Bijbel, door reflectie op de geopenbaarde waarheid, en niet door reflectie op allerlei al dan niet breed gedeelde meningen. Een breed gedeelde mening is geen enkele garantie voor een door de heilige Geest geïnspireerde mening. Hoe vaak hebben we dat al niet ondervonden in de geschiedenis van de Kerk. Denk eens terug naar het LPO, het Landelijk Pastoraal Overleg zoals dat in Nederland in Noordwijkerhout in de jaren na het Concilie gevoerd werd. Het waren de activisten die met hun seculiere thema’s het overleg gekaapt hadden met desastreuze resultaten als gevolg. Ook in Noordwijkerhout probeerde men met meerderheid van stemmen tot bindende conclusies te komen. Dat is er gelukkig niet van gekomen. Waarheid wordt niet gevonden door consensus; de waarheid gaat aan kennis vooraf.
Waar de paus voor bevreesd is - het zegt dat keer op keer - is rigiditeit. Dat zou voor Franciscus de grootste blokkade kunnen worden voor het proces. “We moeten zekerheden uit het verleden loslaten”, aldus paus Franciscus onlangs tijdens de ontmoeting met Jezuïeten in Slowakije. Franciscus noemde dit zelfs “de ideologie van hang naar het verleden; dit is het pad van rigiditeit en clericalisme, wat beide perversiteiten zijn” (12 september). Paus Franciscus noemt rigiditeit zelfs een zonde. Kennelijk is het iets dat je op moet biechten. Onder welk gebod dit valt is niet duidelijk. Ik vermoed dat de paus niet alleen de Pius X broederschap, de Petrusbroederschap, maar ook Thomas van Aquino, St. Franciscus, Moeser Teresa en C.K. Chesterton tot het rigide kamp rekent. Ik kan tot geen andere conclusie komen, als je zegt dat je zekerheden uit het verleden moet loslaten. Echt rigide is volgens mij de hang naar de jaren ‘60 en ‘70, de tijd dat de Kerk volledig uit de rails liep, de tijd dat het geloofsgoed overboord gegooid werd en vervangen door populaire - en veelal onnozele - meningen.
De primaire taak van de kerkleiding is het verschaffen van duidelijkheid, Christus verkondigen als dé weg, dé waarheid en het leven, het voorhouden van de waarheid die ons geopenbaard is. Ik zie dat nog niet gebeuren bij de synode over synodes. Ik hoop dat ik mij vergis.
+Rob Mutsaerts