Ik ben fantastisch, want ik doe niks...

Je kunt geen held zijn zonder inspanning. Dat was altijd inherent aan heldhaftigheid: dat het je iets kost. Een heldhaftige reddingspoging gaat gepaard met het in gevaar brengen van jezelf. Maar bij de ecologische ethiek gelden andere normen: zo weinig mogelijk inspanning, vooral dingen níet doen. De ethische kwaliteit van menselijk handelen wordt afgemeten aan dingen die je vermijdt. De maatstaf is tegenwoordig je CO2-voetafdruk, de hoeveelheid koolstofdioxide die een mens uitstoot: je bent een beter mens naarmate je minder CO2 de wereld in helpt. Zoiets als een golfhandicap. De beste golfer is degene die de minste slagen nodig heeft. Bij bijna elke andere sport is het andersom: hoe meer je scoort, hoe beter je het doet. Maar de ecologie-moraal is die van de golfsport: de beste mens is degene die aan het eind van zijn leven het minste koolstofdioxide heeft geproduceerd. 500 dagen ademhalen is net zo erg als 319 liter diesel verbranden. Het is maar dat u het weet; ook helemaal niks doen levert een hoop ellende op. Maar goed, de ethisch meest hoogstaande mens is dus degene die de minste kilometers met zijn auto rijdt, het minste vlees eet, de kachel op de laagste stand zet, en ja, het minst ademt. Lang leven is niet goed voor het milieu.

Als het om ethiek gaat, wil de Bijbel ons nog wel eens van advies dienen. Hoe staat het daar met de koolstofdioxide? Men maakte zich toen nog niet druk over methaanuitstotende koeien en men zocht ook niet naar alternatieven voor strohalmen, maar je komt in het Nieuwe Testament wel een gezelschap tegen dat als hoogste norm had: niets doen. Met name op zaterdag. Farizeeën waren erg in hun nopjes over deze vondst. Niks doen en daarmee de hemel verdienen. Kom er maar op. Maar er was iemand die hen wees op de onzinnigheid van hun opvatting over ethiek. Toen Jezus een man met een verschrompelde hand zag, wilden Hij hem genezen. Maar het was sabbath, kortom, het was niet de bedoeling dat je iets deed, dus ook niet het verrichten van een wonder. Jezus stelde de simpele vraag: ‘wat doe je als je schaap in een kuil valt? Dan haal je dat arme beest er toch uit, ook al is het sabbath. En wat betekent nu een schaap vergeleken met een mens? Het is dus geoorloofd op sabbath goed te doen’. Vervolgens genas Hij de man. En wat deden deze volgens henzelf ethisch hoogstaande mannen? Ze besloten een plan te smeden om Jezus uit de weg te ruimen. Over ethiek gesproken. Uit dit voorval komt de kern van het conflict tot uiting. De Farizeeën volgen hun strenge regels van niets-doen (niet werken op sabbath, geen onreine spijzen eten, niet omgaan met onreine mensen te cetera), terwijl Jezus een positieve actieve houding voorstaat.

De boegbeelden van huidige ecologische ethiek vertonen veel gelijkenis met de huichelachtige Farizeeën, d.w.z. mooi weer spelen, maar het niet echt menen; niks doen en huichelen. Neem nou die Hollywoodsterren die in privé-vliegtuigen de wereld rondvliegen, maar wel in een elelctrische Tesla gaan rijden omwille van het milieu. Of Greta Thunberg die met een zeilboot naar een klimaatbijeenkomst gaat, maar niet met dit zeilschip terug naar huis vaart. Er waren vijf bemanningsleden nodig die met het vliegtuig naar de plek vlogen waar het schip zich bevond om er vervolgens mee naar huis te varen. Greta zelf ging met het vliegtuig naar huis. (hebben ze in Zweden trouwens geen schoolplichtambtenaren?).

Overal waar God ‘ja’ tegen zegt, zegt de duivel ‘nee’ tegen. Goethe verwoordde dit in zijn befaamde werk Faust. Daar laat hij Mephistopheles (de duivel) zeggen:
“Ich bin der Geist der stets verneint!Unde das mit Recht; denn alles was entstehtist werth daß es zu Grunde geht;Drum besser wär's daß nichts entstünde.So ist denn alles was ihr Sünde,Zerstörung, kurz das Böse nennt,Mein eigentliches Element.”
Het devies van de duivel is het eeuwige nee tegen het leven van iedere mens tegen wie de duivel zich in hoogmoed verzet. Want daar gaat het tenslotte om, de intrinsieke waardigheid van iedere mens. Daar verzet de duivel zich per definitie tegen. Het gaat immers om Gods schepping. In de ecologische ethiek wordt de waarde van de mens afgemeten aan hoeveel schade hij aanbrengt aan de natuur. Hoe minder, hoe beter, hoe hoogstaander. Tot nul reduceren gaat niet zolang je adem blijft halen. Het wordt gewaardeerd als je doodgaat. Dat mag cynisch en macaber klinken, maar zijn we daar zo ver van verwijderd? We zijn al zover dat je erop aangekeken wordt als je drie kinderen op de wereld hebt gezet. Extincties Rebellion Nederland heeft het motto van Faust omarmt: “Drum besser wär’s, dass nichts entstünde”.

Ja, het is goed je een en ander te ontzeggen. De vastentijd is daarvoor de tijd bij uitstek. Matigheid is een christelijke deugd. Bijdragen aan een verantwoorde ecologie is een christelijke plicht. Maar zoals zo vaak eten hebben revoluties de neiging hun eigen kinderen op te eten. De leuze van de Franse Revolutie ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’ ontaardde in lynchpartijen. De communistische heilstaat leidde tot de grootste volkerenmoorden die de geschiedenis kent. De sharia bracht niet de heilstaat voor allen, maar de hel voor velen. Jezus hief het gebod om de sabbath te onderhouden niet op, maar stelde er het gebod van de naastenliefde tegenover. Het is niet het een of het ander. Het is zoals altijd in de Kerk het een èn het ander. Jezus noemt hen die alle zelf ontworpen voorschriften in acht nemen, maar geen oog hebben voor barmhartigheid huichelaars. Je bent geen goed mens, laat staan een held, omdat je in een hybride auto rijdt of met een zeilboot naar een milieucongres vaart. De echte helden zijn nog steeds degenen die goed doen, louter omdat het goed is zonder enig eigenbelang, en daarbij hun linkerhand niet laten weten wat hun rechter doet.