Je kunt geen held zijn zonder inspanning. Dat was altijd
inherent aan heldhaftigheid: dat het je iets kost. Een heldhaftige
reddingspoging gaat gepaard met het in gevaar brengen van jezelf. Maar bij de
ecologische ethiek gelden andere normen: zo weinig mogelijk inspanning, vooral
dingen níet doen. De ethische kwaliteit van menselijk handelen wordt afgemeten
aan dingen die je vermijdt. De maatstaf is tegenwoordig je CO2-voetafdruk, de
hoeveelheid koolstofdioxide die een mens uitstoot: je bent een beter mens naarmate
je minder CO2 de wereld in helpt. Zoiets als een golfhandicap. De beste golfer
is degene die de minste slagen nodig heeft. Bij bijna elke andere sport is het
andersom: hoe meer je scoort, hoe beter je het doet. Maar de ecologie-moraal is
die van de golfsport: de beste mens is degene die aan het eind van zijn leven
het minste koolstofdioxide heeft geproduceerd. 500 dagen ademhalen is net zo
erg als 319 liter
diesel verbranden. Het is maar dat u het weet; ook helemaal niks doen levert
een hoop ellende op. Maar goed, de ethisch meest hoogstaande mens is dus degene
die de minste kilometers met zijn auto rijdt, het minste vlees eet, de kachel
op de laagste stand zet, en ja, het minst ademt. Lang leven is niet goed voor
het milieu.
Als het om ethiek gaat, wil de Bijbel ons nog wel eens van
advies dienen. Hoe staat het daar met de koolstofdioxide? Men maakte zich toen
nog niet druk over methaanuitstotende koeien en men zocht ook niet naar
alternatieven voor strohalmen, maar je komt in het Nieuwe Testament wel een
gezelschap tegen dat als hoogste norm had: niets doen. Met name op zaterdag.
Farizeeën waren erg in hun nopjes over deze vondst. Niks doen en daarmee de
hemel verdienen. Kom er maar op. Maar er was iemand die hen wees op de
onzinnigheid van hun opvatting over ethiek. Toen Jezus een man met een
verschrompelde hand zag, wilden Hij hem genezen. Maar het was sabbath, kortom,
het was niet de bedoeling dat je iets deed, dus ook niet het verrichten van een
wonder. Jezus stelde de simpele vraag: ‘wat doe je als je schaap in een kuil
valt? Dan haal je dat arme beest er toch uit, ook al is het sabbath. En wat
betekent nu een schaap vergeleken met een mens? Het is dus geoorloofd op
sabbath goed te doen’. Vervolgens genas Hij de man. En wat deden deze volgens henzelf
ethisch hoogstaande mannen? Ze besloten een plan te smeden om Jezus uit de weg
te ruimen. Over ethiek gesproken. Uit dit voorval komt de kern van het conflict
tot uiting. De Farizeeën volgen hun strenge regels van niets-doen (niet werken
op sabbath, geen onreine spijzen eten, niet omgaan met onreine mensen te
cetera), terwijl Jezus een positieve actieve houding voorstaat.
De boegbeelden van huidige ecologische ethiek vertonen veel
gelijkenis met de huichelachtige Farizeeën, d.w.z. mooi weer spelen, maar het
niet echt menen; niks doen en huichelen. Neem nou die Hollywoodsterren die in
privé-vliegtuigen de wereld rondvliegen, maar wel in een elelctrische Tesla
gaan rijden omwille van het milieu. Of Greta Thunberg die met een zeilboot naar
een klimaatbijeenkomst gaat, maar niet met dit zeilschip terug naar huis vaart.
Er waren vijf bemanningsleden nodig die met het vliegtuig naar de plek vlogen
waar het schip zich bevond om er vervolgens mee naar huis te varen. Greta zelf
ging met het vliegtuig naar huis. (hebben ze in Zweden trouwens geen
schoolplichtambtenaren?).
Overal waar God ‘ja’ tegen zegt, zegt de duivel ‘nee’ tegen.
Goethe verwoordde dit in zijn befaamde werk Faust. Daar laat hij Mephistopheles
(de duivel) zeggen:
“Ich bin der Geist der stets verneint!Unde das mit Recht; denn alles was entstehtist werth daß es zu Grunde geht;Drum besser wär's daß nichts entstünde.So ist denn alles was ihr Sünde,Zerstörung, kurz das Böse nennt,Mein eigentliches Element.”
Het devies van de duivel is het eeuwige nee tegen het leven
van iedere mens tegen wie de duivel zich in hoogmoed verzet. Want daar gaat het
tenslotte om, de intrinsieke waardigheid van iedere mens. Daar verzet de duivel
zich per definitie tegen. Het gaat immers om Gods schepping. In de ecologische
ethiek wordt de waarde van de mens afgemeten aan hoeveel schade hij aanbrengt
aan de natuur. Hoe minder, hoe beter, hoe hoogstaander. Tot nul reduceren gaat
niet zolang je adem blijft halen. Het wordt gewaardeerd als je doodgaat. Dat
mag cynisch en macaber klinken, maar zijn we daar zo ver van verwijderd? We
zijn al zover dat je erop aangekeken wordt als je drie kinderen op de wereld
hebt gezet. Extincties Rebellion Nederland heeft het motto van Faust omarmt:
“Drum besser wär’s, dass nichts entstünde”.
Ja, het is goed je een en ander te ontzeggen. De vastentijd
is daarvoor de tijd bij uitstek. Matigheid is een christelijke deugd. Bijdragen
aan een verantwoorde ecologie is een christelijke plicht. Maar zoals zo vaak
eten hebben revoluties de neiging hun eigen kinderen op te eten. De leuze van
de Franse Revolutie ‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’ ontaardde in
lynchpartijen. De communistische heilstaat leidde tot de grootste
volkerenmoorden die de geschiedenis kent. De sharia bracht niet de heilstaat
voor allen, maar de hel voor velen. Jezus hief het gebod om de sabbath te
onderhouden niet op, maar stelde er het gebod van de naastenliefde tegenover.
Het is niet het een of het ander. Het is zoals altijd in de Kerk het een èn het
ander. Jezus noemt hen die alle zelf ontworpen voorschriften in acht nemen,
maar geen oog hebben voor barmhartigheid huichelaars. Je bent geen goed mens,
laat staan een held, omdat je in een hybride auto rijdt of met een zeilboot
naar een milieucongres vaart. De echte helden zijn nog steeds degenen die goed
doen, louter omdat het goed is zonder enig eigenbelang, en daarbij hun
linkerhand niet laten weten wat hun rechter doet.