Is het legitiem om de paus te bekritiseren, zo werd mij onlangs gevraagd. Mij dunkt van wel. De paus is de belangrijkste leraar van de Kerk, en als hij verwarring creëert is het legitiem om je stem te laten horen, ook als je zelf niet helemaal voldoet aan hetgeen van een goed katholiek verwacht mag worden (God weet hoezeer dit bij mij het geval is). De paus roept overigens zelf regelmatig op tot dialoog in de Kerk. Hij heeft Onlangs zelf nog gezegd dat het geen zonde is als je de paus bekritiseert.
Ik heb de indruk dat de meeste katholieken niet in de gaten hebben wat er gaande is, namelijk een wijziging in leer omtrent de moraal zoals de Kerk die altijd geleerd heeft. Ik snap het wel, een paus die overkomt als een charismatisch leider, die kinderen over de bol aait, bezorgd is om het klimaat, af en toe grappige dingen zegt, och, weinig aan de hand. Toch? Maar tegelijk wil diezelfde paus dat de kerkelijke moraal opschuiven in de richting van de Westerse maatstaven rondom seksualiteit zoals we die kennen sinds eind jaren ‘60. Een voorbeeld hiervan betreft het item van toegang tot de communie van gescheidenen die een nieuw civiel huwelijk zijn aangegaan zonder dat het kerkelijk huwelijk nietig is verklaard. Het middel daartoe is decentralisatie. Om dat te bewerkstelligen krijgen landen nu de kans om te experimenteren, zodat het mogelijk wordt dat de kerkelijke leer van land tot land kan verschillen, ja zelfs binnen de landsgrenzen kan verschillen. Wat in bisdom A reden is om de biechtstoel op te zoeken, kan in bisdom B geoorloofd zijn. We spreken hier over een crisis die geen precedent kent. De Kerk gaat zichzelf op deze manier tegenspreken en haar eigen autoriteit ondergraven.
In de kwestie Amoris Laetitia (communie mogelijk voor hertrouwd gescheidenen) worden niet alleen Traditie en Leergezag aangetast, maar - nog veel verder reikend - de woorden van Jezus zelf in het Nieuwe Testament! Dit is volstrekt zonder precedent. Jezus zegt inderdaad niets over het homohuwelijk en over hertrouwd gescheidenen, maar is volstrekt duidelijk als het gaat over de onontbindbaarheid van het huwelijk. Het laat geen enkele ruimte over voor interpretatie en zelfs voor zijn eigen leerlingen zijn het schokkende woorden. In het nietigheidsproces is de modus gevonden om aan de weerbarstige realiteit tegemoet te komen en tegelijkertijd het principe zoals door Jezus verwoord overeind te houden. Maar paus Franciscus gaat veel verder: als je geen nietigheidsverklaring kunt krijgen, is er onder omstandigheden toch een mogelijkheid om de Communie te mogen ontvangen. Dit terwijl Johannes Paulus II 25 jaar eerder het tegenovergestelde vaststelde. Dit kan men echt niet als een ontwikkeling van de kerkelijke leer aanmerken, maar als een ommezwaai. Hier is geen sprake van continuïteit van hetgeen Johannes Paulus en Benedictus leerden, maar van een breuk.
Sommigen zien hierin een continuïteit van Vaticanum II die verstoord werd door Johannes Paulus en Benedictus. Het is verwonderlijk dat juist zij die zich beroepen op Vaticanum II dit concilie niet hebben meegemaakt, en Johannes Paulus en Benedictus wèl. Het is niet verwonderlijk dat de jonge clerus die opgroeide ten tijde van laatstgenoemde pausen geheel in lijn met hen denken. Het verklaart dat de jonge clerus conservatief is en de oudere garde van nu progressief, terwijl het doorgaans andersom is.
Het is een vergissing te denken dat een pragmatische pastorale toenadering tot de seculiere seksuele moraal van het Westen de Kerk in staat zal stellen om tot nieuwe evangelisatie te komen. Deze toenadering impliceert het verlaten van uitgesproken katholieke standpunten die de Kerk eeuwen heeft verkondigd te verlaten. De seculieren zullen het als een overwinning beschouwen en seculier blijven, en gelovigen zullen teleurgesteld afhaken. Het is een overgave aan de Westerse cultuur die gekenmerkt wordt door secularisme, relativisme en scepsis ten aanzien van de Bijbel en het bovennatuurlijke, een cultuur die geheel opgaat in het hier en nu. Daar waar vrijzinnigheid de overhand kreeg in christelijke kringen, leidde dat altijd tot geloofsafval en dramatische daling van kerkelijke praxis. Het is zonder meer merkwaardig dat zich progressief noemende katholieken geen onderscheid maken tussen katholieke hervorming een aanpassing aan seculiere samenleving. Dit laatste promoten zij als ‘vernieuwing’ met als motto ‘red de wereld’ in plaats van red de zielen.
Hoe zit het nu met die open dialoog waar paus Franciscus zo nadrukkelijk voor pleit. Dat valt eerlijk gezegd nogal tegen. Een ieder die voorzichtig zijn zorgen uit over de huidige ontwikkelingen wordt nogal gemakkelijk weggezet als Farizeeër en fundamentalistisch. Dat betekent meteen het einde van de discussie nog voordat deze begonnen is. Overigens zijn het juist de Farizeeërs die Jezus aanvielen op de huwelijkskwestie. Jezus’ reactie hierop was een nog steviger stellingname over de onontbindbaarheid van het huwelijk. De Farizeeërs probeerden de strikte wet van Jezus te ontwijken. Het zijn juist de voorstanders van de versoepeling die zich i.c. opstellen zoals de Farizeeërs destijds over deze kwestie om de strikte woorden van Jezus te ontwijken. Een paus mag richting geven aan synodes; daar is hij paus voor. Maar de retoriek van ‘luisteren’ en ‘open discussie’ wordt er niet geloofwaardiger op.
De verwarring blijft groot. Waar staat paus Franciscus nu. Enerzijds geheel in lijn met de Traditie. In Evangelii Gaudium zegt hij dat de Kerk aandringt op het bestaan van objectieve normen die voor iedereen gelden. In een vliegtuiginterview (28/7/2013) zegt hij: “Wie gescheiden is kan de Communie ontvangen, maar zij die een nieuwe huwelijksband zijn aangegaan niet”. In een ander interview (25/9/2014) zegt hij tegen Catholic News Agency zegt hij: “Iemand die een kerkelijk huwelijk is aangegaan, civiel gescheiden is en vervolgens een nieuw civiel huwelijk is aangegaan, kan niet naderen tot de sacramenten. Dit is vastgesteld door Jezus Christus en de paus kan dit niet veranderen”. Hoe dit te rijmen valt met Amoris Laetitia en synodaliteit met alle mogelijkheden tot experimenteren, weet niemand. Ik vrees dat het ook zo zal gaan met het postsynodale schrijven van de paus. Enerzijds zal de loftrompet gestoken worden op het celibaat. Anderzijds zullen er openingen gemaakt worden om het priesterschap open te stellen voor gehuwde mannen. Met de vrouwelijke diakens zal het niet veel anders gaan. Nee, het is geen opstapje naar het priesterschap voor vrouwen, maar ondertussen......