In de Bijbel en in de geschiedenis van de Kerk komen we
vaak kinderen tegen die taken hebben die op hun zuiverheid van hart berusten en
die tot voorbeeld voor anderen zijn. Van het verhaal van Davids
nederlaag tegen Goliath tot het onderricht van de jonge Jezus in de tempel van
Jeruzalem en de verschijning van Onze Lieve Vrouw van Fatima aan Lúcia,
Francisco en Jacinta, zijn de ervaringen van kinderen bijzonder waardevol voor
God bij het doorgeven van zijn kracht, waarachtigheid en liefde. Zoals paus
Johannes Paulus II schreef in zijn "Brief aan de kinderen in het jaar van
het gezin" in 1994: "Het hele evangelie zou eigenlijk gelezen kunnen
worden als het 'evangelie van de kinderen'". In de loop der jaren zijn er
dan ook veel films verschenen met avonturen van kinderen. Veel van deze films
stellen dat kinderen het soms beter begrijpen dan volwassenen en dat kinderen
bij uitstek geschikt zijn om uitdagingen aan te gaan die hun ouders niet kunnen
of willen aangaan. En geen enkel decennium bood betere kinderverhalen dan de
jaren 1980.
In Steven Spielbergs klassieker E.T. the Extra-Terrestrial uit 1982 is de jonge Elliot, gespeeld door Henry Thomas,
een vroegrijpe jongen uit een zonnige buitenwijk van Zuid-Californië die
opgroeit - zoals vele Gen-Xers - bij zijn alleenstaande moeder.
Elliot bevindt zich in een standaardsituatie voor een kind in het Amerika van
de late twintigste eeuw. Ondanks de wijdverspreide welvaart om hem heen,
ervaart Elliot eenzame pijn in zijn ziel en frustratie over niet-begrepen of
genegeerd worden. De volwassenen in Elliots leven hebben het te druk om zijn
behoeften te begrijpen, laat staan dat ze geloven in het bestaan van een
buitenaards wezen dat hulp nodig heeft om thuis te komen.
Ondanks hun eigen pijn, vinden Elliot en zijn vrienden,
niet gehinderd door de zorgen van volwassenen, manieren om onbaatzuchtig
medeleven te betonen, iets waartoe volwassenen om hen heen niet toe in staat
zijn. En de politie en wetenschappers die Elliot's huis bestormen en E.T.
proberen te ontleden zijn uitstekende kandidaten voor de molenstenen die Jezus
voorschrijft aan degenen die "kleintjes" tot zonde brengen (Matt.
18:6). Elliot's intense empathie voor E.T. uit zich in een telekinetische link
tussen de twee, gesymboliseerd door E.T.'s verlichte wijsvinger die uitreikt
naar Elliot's vinger, maar nog belangrijker door het gloeiende rode hart van de
alien (dat overigens de inspiratie vormde voor "Turn on Your
Heartlight" van Neil Diamond).
Christenen kunnen hier denken aan Jezus' kijk op ware grootsheid. Matteüs,
Marcus en Lucas vermelden dat Jezus een kind als voorbeeld aan zijn leerlingen
voorhield en dat Hij "de gedachten
van hun harten doorzag".
Voor zowel Israël als de katholieke kerk is en blijft
"het hart" het beste woord om de diepste zetel van de spirituele
identiteit van een mens te beschrijven. "Zalig de zuiveren van hart",
zegt Jezus in de Bergrede, "want zij zullen God zien" (Matt. 5:8). En
hoewel kinderen - met uitzondering van de jonge Jezus - net als wij zondaars
zijn, blijft hun hart vaak gericht op het wonder van Gods goedheid, terwijl de
geestelijke bijziendheid maar al te vaak de harten van volwassenen overwint.
Pater Luigi Giussani, de stichter van de communie- en bevrijdingsbeweging,
schrijft: "Ik identificeer dit hart met wat ik elementaire ervaring heb
genoemd ... de oorspronkelijke impuls waarmee het menselijk wezen naar de
werkelijkheid reikt." Zoals we in E.T. zien, is het soms wat het volwassen
hart als onwerkelijk afdoet, dat kinderen steevast als essentieel
identificeren. E.T. is een typisch
coming-of-age-verhaal. Avonturenverhalen voor kinderen geven een beeld van de
kostbare tussenfase waarin kinderen overgaan naar volwassenheid, maar voordat
ze afgestompt raken door alle problemen die we ervaren als gevolg van de
zondeval en de erfzonde. In zulke verhalen herinneren volwassenen zich hoe een
zuivere visie te herontdekken door berouw en vergeving, waardoor ze in staat
zijn trots opzij te zetten en zich te verwondering op een manier die kinderen
eigen is.
In de film The Goonies uit
1985, geregisseerd door Richard Donner en geschreven door Chris Columbus naar
een origineel verhaal van Spielberg, zien we opnieuw kinderen met een groot
hart die de heldhaftige deugd op zich nemen wanneer hun ouders dat niet kunnen.
Uiteindelijk redden ze hun ouders, hun huizen en stellen ze een humane toekomst
veilig voor hun stadje in Oregon. Opnieuw blijken de volwassenen weinig
fantasie te hebben, terwijl een bende middelbare scholieren, met onder andere een
jonge Josh Brolin, Sean Astin, Corey Feldman en Martha Plimpton, ondergronds
gaan om de bandietenfamilie Fratelli af te weren en de legendarische schat aan
"rijk spul" te ontdekken die de piraat One-Eyed Willy heeft
achtergelaten. Net als Elliots heldendaden in E.T. is het filmavontuur van de
kinderen in The Goonies niet escapistisch, maar ontmoet het de werkelijkheid
met een oprecht hart en een open geest op een manier die de wereldvermoeide
volwassenen niet kunnen bevatten. Hoe weten we zeker dat er geen verborgen
schat is als we er niet naar zoeken?
In Rob Reiner's film Stand by Me uit 1986, gebaseerd op een kort verhaal van Stephen King,
gaat een groep jongens op zoek naar een lijk. Gordie (gespeeld door een jonge
Wil Wheaton), Chris (River Phoenix), Vern (Jerry O'Connell) en Teddy (Corey Feldman) hebben allemaal een
getroebleerde jeugd, en ze komen allemaal tot een dieper begrip van de wereld
als ze het gevaar trotseren en verslaan. Op dezelfde manier komen ze tot een
beter begrip van zichzelf als wezens met gebreken, maar die toch te redden
zijn. Op een gegeven moment vraagt Gordie aan Chris: "Ben ik raar?"
Chris antwoordt: "Ja, maar wat dan nog? Iedereen is raar."
In The Goonies en Stand by Me zien we
vooral wat Giussani "opvoeding in vrijheid" noemt. De jongens en
meisjes in beide films vertegenwoordigen een verscheidenheid aan achtergronden
en talenten, maar elk van hen ervaart groei in deugdzaamheid juist omdat ze
worden blootgesteld aan uitdagingen die volledig buiten het domein van de
theorie liggen en echte risico's met zich meebrengen. Giussani zegt: "In
een kind is dit aanwezig als nieuwsgierigheid: verwachten en vragen. In de
volwassene is het verwachting en zoeken. Het moet een echte zoektocht zijn:
niet een die valse vragen stelt aan de werkelijkheid zonder een antwoord te
verwachten". Amerikaanse films uit de jaren '80 mogen dan vooral westerse
problematiek bevatten, maar vanuit het perspectief van de vorming van een kind
in deugdzaamheid en misschien zelfs groei in heiligheid, zien we misschien
dezelfde resultaten in de menselijke ziel die we zouden verwachten te vinden
bij mensen die een veel groter tekort aan privileges hebben moeten doorstaan,
zo niet regelrecht geweld en armoede.
Zelfs in films over zwaar getroebleerde kinderen, zoals
François Truffauts New Wave meesterwerk The 400 Blows uit 1959 of het betoverende realistische portret The Kid with a Bike van de gebroeders Dardenne uit 2011, komen we de
onmiskenbare oprechtheid van een kinderhart tegen. De verontrustende verhalen,
misschien nog wel meer dan die met een happy end, herinneren volwassen
filmkijkers aan de kostbare geschenken die ons zijn toevertrouwd. De liefde van
kinderen heeft als geen ander de potentie om de zegeningen van Jezus over te
brengen. Zoals Johannes Paulus II zei in zijn brief, toen hij zich rechtstreeks
tot een jong publiek richtte: "Deze liefde moet zich dan verspreiden over
jullie hele gemeenschap, zelfs over de hele wereld, juist door jullie, lieve
kinderen."
Soms kan de liefde van Christus zich zelfs verspreiden via
kinderen in films. Mogen we, terwijl we kijken, de goede God op zijn woord
geloven en worden zoals zij.