Een conflict of spanning
kun je op twee manieren oplossen: door middel van dialoog en door één van de
twee partijen het zwijgen op te leggen. Paus Benedictus koos voor het eerste
(Summorum Pontificum) met als resultaat een vreedzame coëxistentie van de
traditionele mis naast de novus ordo. Paus Franciscus heeft voor de tweede
optie gekozen met als resultaat het einde van de vreedzame coëxistentie (de
oude mis wordt getermineerd), maar het blijkt ook niet het einde van het conflict
te zijn. (Overigens was er volgens mij niet eens een conflict; de beide vormen
van de Latijnse liturgie kunnen prima naast elkaar bestaan).
Wat is namelijk het geval? De paus plaatst de Kerk door zijn motu proprio voor een groot dilemma. Immers de Latijnse mis (waaraan Franciscus een einde wil maken) staat in een organische continuïteit van eeuwen. Benedictus was hier zeer helder in: wat vroeger heilig was, kan niet ineens niet meer heilig zijn. Dat is dan ook het leitmotiv van diens Summorum Pontificum. Zijn uitgangspunt was niet het pleasen van PiusX-gemeenschappen, evenmin het binnen de RK Kerk houden van gelovigen die een voorkeur hadden voor de Oude mis, maar het veilig stellen van het liturgisch erfgoed van de Kerk. De liturgie ontleent namelijk haar legitimiteit aan de continuïteit van haar traditie. De Latijnse ordo kan bogen op meer dan achttien eeuwen geschiedenis. Het is zoals paus Benedictus zei: “Een ritus die eeuwenlang gold als weg naar heiligheid, kan niet plotseling als een gevaar beschouwd worden, zeker niet als het geloof dat daarin tot uiting komt nog steeds als geldig wordt beschouwd”.
De novus ordo kent een geschiedenis van nauwelijks vijftig jaar. Daarbij komt nog dat deze haastig in elkaar gezet is door Bugnini c.s. Uit de documenten van Vaticanum II (Sacrosanctum Concilium) blijkt ook geenszins dat het de bedoeling was de Traditionele mis buiten werking te stellen.
Benedictus was er middels Summorum Pontificum in geslaagd ondanks gebrek aan continuïteit van traditie de Nieuwe mis te redden en zodoende beide missalen te sauveren. Maar paus Franciscus heeft nu (Traditionis Custodes) teruggegrepen op de tijd vóór Summorum Pontificum en een einde gemaakt aan het vreedzaam naast elkaar bestaan van beide ordo’s, waardoor er nu slechts één ordo resteert die gezien haar ingrijpende wijzigingen veeleer een breuk met de liturgische traditie betekent dan dat zij continuïteit vertoont.
De grote vraag blijft: waarom? Het dient de eenheid op geen enkele manier, integendeel. Bisschoppen weten zich er geen raad mee. Zij staan nu voor een duivels dilemma: stel ik mij op als hoeder van de traditie? Of gehoorzaam ik aan de paus waardoor ik de traditie teniet doe? De berichten tot op heden duiden erop dat bisschoppen zich ruimhartig opstellen, eigenlijk strijdig met het motu proprio, maar dit is een disciplinair schrijven en geen leerstellig document, hetgeen bisschoppen mogelijkheden tot dispensatie biedt als zij dit voor het geestelijk welzijn bevorderlijk achten (canon 87 CIC).
Het zou wenselijk zijn als er een correctie komt op Traditionis Custodes gezien de onduidelijkheden en tegenstrijdigheden. Dat is al het geval in het allereerste artikel van het motu proprio waarin de paus de stelling poneert dat er slechts één vorm (‘the unique expression’) van de lex orandi van de Romeinse Ritus is. Dat is vreemd wanneer je bedenkt dat paus Franciscus zelf nog niet zolang geleden het missaal “Divine Worship” gepromulgeerd heeft (als tegemoetkoming aan Anglicanen die toetraden tot de RK Kerk), die dus ook deel uitmaakt van de Romeinse Ritus. Is die nu ook impliciet afgeschaft? Daar komt nog bij dat de paus vorig jaar een aantal nieuwe prefaties voor de Oude mis heeft goedgekeurd, daarmee bevestigend dat de Oude mis tot de (buitengewone vorm van de) Romeinse Ritus behoort.
Het blijft een merkwaardig fenomeen: een paus die een deel van zijn eigen gelovigen de oorlog verklaart. In dezelfde maand dat paus Franciscus de regenboogliturgie van James Martin de hemel in prijst, wil hij af van de mis die eeuwenlang uitdrukking is van het katholieke geloof. Misschien houdt hij niet van grote gezinnen (“they don’t have to breed like rabbits”), zit hij misschien ook niet te wachten op priesterroepingen, en ook niet op volle kerken (waardoor de lege regenboogkerken nog leger lijken dan ze al zijn….).
+Rob Mutsaerts