Denken – aldus een aloud gezegde - moet je aan een paarden overlaten, die hebben immers een groter hoofd. Rond het jaar 1900 ondernam de excentrieke voormalige gymnasiumdocent Wilhelm von Osten een poging de cognitieve vaardigheden van paarden aan te tonen. Hij voerde een paard op dat hij Slimme Hans noemde (Kluger Hans). Dit paard leek in staat rekensommen op te lossen. Hans beantwoordde de vragen door met zijn hoef te stampen, door met zijn hoofd te schudden of te knikken. Iedereen was dolenthousiast over dit experiment. Maar dit duurde niet lang. Psycholoog Oscar Pfungst onderzocht het vermeende wonderpaard en kwam tot de conclusie dat de zogenaamde vaardigheden van Hans niet een kwestie van rekenen was, maar eerder een reactie op de verwachtingen van de vragensteller.
Sociaalwetenschappelijk onderzoek heeft vastgesteld dat een dergelijk Slimme-Hans-Effect ook bij mensen voorkomt. De natuurlijke behoefte aan sociale acceptatie brengt mensen ertoe antwoorden te geven die beantwoorden aan de verwachtingen van de vragensteller. Een fenomeen dat hiermee verwantschap vertoont is zelfcensuur: mensen neigen ertoe meningen die (terecht of ten onrechte) onpopulair zijn voor zich te houden. Dit relatief recente fenomeen heeft een zichzelf versterkend spiraaleffect. Hoe minder een bepaalde mening in het publieke discours geventileerd wordt, des te minder wagen mensen zich eraan deze mening te uiten. Op deze manier belanden bepaalde ingenomen posities in het verdachtenbankje, worden als vanzelf maatschappelijk ongewenst en verdwijnt tenslotte uit het discours. En anders filtert Facebook je er wel uit. Je kunt de onderwerpen zelf wel bedenken.
Gelukkig is er altijd nog wel ergens een Gallisch dorpje waar de bewoners zich daar niks van aantrekken. Deze katholieke reservaten – of beter gezegd oasen – zijn er gelukkig ook nog. Zij tappen graag uit een ander vaatje. Onlangs verschenen er twee boeken afkomstig uit deze oase.
Allereerst zijn daar Mike Aquilina en James L. Papandrea. In hun boek How Christianity Saved Civilisation….And Must Do That Again laten zij zien dat het culturele en morele verval ten tijde van het Oude Rome veel gelijkenissen vertoont met onze tijd. De auteurs zijn van mening dat de Kerk ook vandaag de dag de wereld opnieuw kan veranderen, zoals zij dat destijds ook deed. Boeiende lectuur.
