Slimme Hans

Slimme Hans


Denken – aldus een aloud gezegde - moet je aan een paarden overlaten, die hebben immers een groter hoofd. Rond het jaar 1900 ondernam de excentrieke voormalige gymnasiumdocent Wilhelm von Osten een poging de cognitieve vaardigheden van paarden aan te tonen. Hij voerde een paard op dat hij Slimme Hans noemde (Kluger Hans). Dit paard leek in staat rekensommen op te lossen. Hans beantwoordde de vragen door met zijn hoef te stampen, door met zijn hoofd te schudden of te knikken. Iedereen was dolenthousiast over dit experiment. Maar dit duurde niet lang. Psycholoog Oscar Pfungst onderzocht het vermeende wonderpaard en kwam tot de conclusie dat de zogenaamde vaardigheden van Hans niet een kwestie van rekenen was, maar eerder een reactie op de verwachtingen van de vragensteller.

Sociaalwetenschappelijk onderzoek heeft vastgesteld dat een dergelijk Slimme-Hans-Effect ook bij mensen voorkomt. De natuurlijke behoefte aan sociale acceptatie brengt mensen ertoe antwoorden te geven die beantwoorden aan de verwachtingen van de vragensteller. Een fenomeen dat hiermee verwantschap vertoont is zelfcensuur: mensen neigen ertoe meningen die (terecht of ten onrechte) onpopulair zijn voor zich te houden. Dit relatief recente fenomeen heeft een zichzelf versterkend spiraaleffect. Hoe minder een bepaalde mening in het publieke discours geventileerd wordt, des te minder wagen mensen zich eraan deze mening te uiten. Op deze manier belanden bepaalde ingenomen posities in het verdachtenbankje, worden als vanzelf maatschappelijk ongewenst en verdwijnt tenslotte uit het discours. En anders filtert Facebook je er wel uit. Je kunt de onderwerpen zelf wel bedenken.

Gelukkig is er altijd nog wel ergens een Gallisch dorpje waar de bewoners zich daar niks van aantrekken. Deze katholieke reservaten – of beter gezegd oasen – zijn er gelukkig ook nog. Zij tappen graag uit een ander vaatje.  Onlangs verschenen er twee boeken afkomstig uit deze oase.

Allereerst zijn daar Mike Aquilina en James L. Papandrea. In hun boek How Christianity Saved Civilisation….And Must Do That Again laten zij zien dat het culturele en morele verval ten tijde van het Oude Rome veel gelijkenissen vertoont met onze tijd. De auteurs zijn van mening dat de Kerk ook vandaag de dag de wereld opnieuw kan veranderen, zoals zij dat destijds ook deed. Boeiende lectuur.

Rémi Brague schildert in Curing Mad Truths; Medieval wisdom fort he Modern Age hoe traditionele waarheden en deugden in onze tijd van hun oorspronkelijke zin en context zijn beroofd en in hun tegendeel zijn ontaard.. Volgens Brague is het een feit dat dat wereld leeft van katholiek kapitaal; zij leeft van waarheden die uit de schatkamer van het christendom afkomstig zijn. Maar dan totaal van haar oorspronkelijke betekenis ontdaan. Als voorbeeld reikt Brague ons het begrip ‘vrijheid’ aan. De moderne mens verstaat onder vrijheid doen en laten wat men wil, hetgeen volgens de auteur juist tot verslaving leidt. Vrijheid betekende oorspronkelijk kiezen voor het goede. Dat is wat tot echte vrijheid leidt. Ook het begrip ‘schuld’ heeft een heel andere betekenis gekregen. We pleiten onszelf van alles vrij en in onze schuldcultuur leggen we alle schuld bij onze voorouders. Daarmee ontvangen we een soort geperverteerd boetesacrament zonder absolutie, aldus de auteur, die een terugkeer naar de Natuurwet aanbeveelt om al doende bij het bovennatuurlijke uit te komen.